شیعیان «هزاره» و دو قرن قتل عام و آوارگی!

شفقنا افغانستان- اکثریت بزرگی از شیعیان افغانستان از مردمان هزاره هستند و برای مدت زمان طولانی است که مورد تبعیض، قتل عام و نسل کشی قرار گرفته اند. این مردمان که در منطقه دور افتاده و کوهستانی هزاره جات زندگی می کنند، مسجد و دسترسی به مراکز فکری شیعیان ندارند، با این حال با زیارت مزار سیدان و بزرگداشت شهادت امام حسین (ع) آیین مذهبی خود را به جا می آورند.

به گزارش سرویس ترجمه شفقنا، این واقعیتی تلخ است که اقلیت های قومی افغانستان به طور فزاینده دچار رنج و مشقت می شوند: به حاشیه رانده شدن از صحنه سیاست و گرفتاری در کشتارها و بمبگذاری های انتحاری بیرحمانه ای که دولت غالبا پشتون این کشور با نادیده گرفتن، بی تفاوتی و بی کفایتی، فضا را برای وقوع آن فراهم می کند.

جدیدترین این هتک حرمت ها هفته گذشته در میرزا اولنگ، شهری دور افتاده در شمال افغانستان، اتفاق افتاد که جمعیت غالب آن مردمان هزاره هستند. در این یورش که از سوی افراد مسلح با پرچم های طالبان و جبهه خراسان داعش صورت گرفت دست کم ۵۰ نفر از اهالی شهر قتل عام شدند و بسیاری نیز دچار جراحت گردیدند. گزارشات اولیه حکایت از آن داشت که ۱۵۰ خانواده که اغلب زن و کودک بودند ربوده شده و بسیاری از قربانیان گردن زده شدند.

اقوام هزاره افغانستان برای مدت زمان طولانی است که مورد تبعیض، قتل عام و نسل کشی قرار گرفته اند. یکی از بدترین این دوران ها در طی حکومت ۵ ساله طالبان بود که در سال ۲۰۰۱ خاتمه یافت. اما حتی پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۴ که موجب به قدرت رسیدن اشرف غنی که شخصیتی جهانی و دارای افکار پیشرو محسوب می شود، اقلیت های افغانستان در نتیجه آنچه که منتقدان اشرف غنی آن را «پشتون سازی» قدرت می نامند، در حال فرسایش هستند.

دولت غنی به سرعت در حال از دست دادن محبوبیت خود در میان اقلیت های کشور افغانستان از جمله تاجیک ها، هزاره ها، ازبک ها، ایماق ها، ترکمن ها و بلوچ هاست که ۶۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند.

مانند تمامی حاکمان افغان در طی دو قرن گذشته، اشرف غنی نیز یک پشتون است. پشتون ها یک توده قومی هستند که تاکنون همه گونه حاکم از سلطان های روشنفکر و حاکمان باهوش تا رژیم آدم کش حامی شوروی در اواخر دهه ۱۹۷۰ و تا رهبری طالبان در کارنامه خود داشته اند.

هیات نمایندگی سازمان ملل در افغانستان از ماه ژانویه تا ژوئن ۲۰۱۷، تعداد ۱۶۶۲ مورد مرگ و ۳۵۸۱ مجروحیت غیرنظامیان در حملات تروریستی را به ثبت رسانده است. از سال ۲۰۱۲ آمار کشته شدگان غیرنظامی به طور مداوم رو به افزایش بوده است. در هفته گذشته، بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان گزارش داده است که دولت غنی تنها بر ۶۰ درصد سرزمین افغانستان سلطه دارد. طالبان ۱۱ بخش را در کنترل خود دارد که شامل مناطق پشتون نشین می شود. اما در حدود یک سوم کشور رزمگاه نیروهای امنیتی ملی افغان و اراذل و اوباش گروهک های طالبان، القاعده و داعش است.

مردمان هزاره چه کسانی هستند؟

هزاره، سومین گروه قومی بزرگ افغانستان پس از پشتون ها و تاجیک هاست که حدود یک پنجم کل جمعیت این کشور را شکل می دهد. نام این گروه قومی به احتمال زیاد از واژه فارسی «هزار» ریشه گرفته و ممکن است ترجمه کلمه مغولی ming یا minggan، یک یگان قبیله ای-نظامی از هزار سرباز ارتش مغول در زمان چنگیزخان باشد.

مردمان هزاره به گویشی فارسی با بسیاری از کلمات ترکی و برخی از واژه های مغولی تکلم می کنند. آنها در اصل در بخش مرکزی کشور افغانستان که منطقه ای کوهستانی به نام «هزاره جات» (هزارستان) است، زندگی می کنند. هرچند برخی از ساکنان حاشیه شرقی این منطقه اهل سنت یا اسماعیلی هستند، اکثر مردمان هزاره -برخلاف اکثریت جمعیت افغانستان- شیعه دوازده امامی هستند و همین عامل موجب انزوای سیاسی و اجتماعی-اقتصادی آنها شده است.

تاریخ مردمان هزاره چندین جنگ و آوارگی را به خود دیده است. در پایان قرن نوزدهم زمانی که امیر عبدالرحمن خان منطقه هزاره جات را تحت انقیاد خود درآورد، بسیاری از آنها از این منطقه گریختند و در کویته (در پاکستان کنونی) و حوالی مشهد ساکن شدند. فقر موجب شد که هزاره ها در سراسر قرن بیستم به مهاجرت بپردازند. بسیاری از آنها به شهرهای بزرگ به ویژه کابل، مزارشریف و هرات رفتند و گروهی دیگر برای یافتن کار به پاکستان یا ایران سفر کردند. این روند به ویژه پس از کودتای کمونیست در آپریل ۱۹۷۸ و مداخله شوروی در ۱۹۷۹ شدت یافت.

آداب و آیین های مذهبی مردمان هزاره

اکثریت بزرگی از شیعیان در افغانستان از اقوام هزاره هستند. اما هیچ مسجد واقعی در منطقه هزاره جات وجود ندارد. تمرکز زندگی مذهبی مردمان این منطقه در ساختمانی است که «ممبر» (منبر) نامیده می شود. این بنا به عنوان نمازخانه، سالن اجتماعات و اتاق مهمان مورد بهره برداری قرار می گیرد و گاهی حتی کلاس درس نیز در آن برگزار می شود.

از آنجا که این منطقه دسترسی به مراکز فکری شیعیان را ندارد، عمل مذهبی هزاره ها زیارت مزار افراد مقدسی است که اکثر آنها «سید» بوده اند. در هزاره جات مُلاها سطح پایه آموزش های مذهبی مورد نیاز را گذرانده اند تا بتوانند دست کم به کودکان آموزش دهند و امامت نماز جمعه را برعهده گیرند.

در تقویم مذهبی شیعیان هزاره مهمترین روز، بزرگداشت شهادت امام حسین (ع) است. این جامعه همچنین آداب نوروز، روزه داری ماه مبارک رمضان و اعیاد قربان و فطر را به جا می آورند. دیگر رویدادهای اصلی اجتماعی و مذهبی این اقوام به مراسم مربوط به تولد، ختنه پسران، ازدواج و مرگ مربوط می شود. اقوام هزاره نواهای بسیار ویژه ای برای مراسم سوگواری دارند.

بزرگداشت واقعه روز عاشورا به ویژه از دهه های پایانی قرن بیستم در میان مردمان هزاره مورد توجه قرار گرفت. این موضوع بخشی از یک فرآیند سیاستگذاری بزرگتر بود، چرا که فرصتی برای یادآوری بی عدالتی و خشونتی است که جامعه هزاره نیز از آن رنج می برد. به طوریکه آنها تاریخ دردناک خود را در سرنوشت تراژیک امام حسین (ع) می بینند. با این حال به دلیل فشارهای رژیم طالبان بزرگترین مراسم محرم به جای هزاره جات در مراکز شهری همچون کابل و مزارشریف در افغانستان و کویته پاکستان برگزار می شود.